Αντικείμενο στοχασμού εδώ και χιλιάδες χρόνια, η ανατομία της ανθρώπινης ψυχής παραμένει έως και σήμερα ένα μυστήριο. Κατά την προσωπική μου άποψη τα μοντέλα τα οποία πρέπει να μελετηθούν αρχικώς από κάθε ενδιαφερόμενο επί του θέματος είναι αυτό του Πλάτωνα, που αναλύεται στο έργο του “Φαίδωνας”, αυτό του Αριστοτέλη που παραθέτεται στο έργο του “Περι Ψυχής” καθώς και αυτό του Φρόυντ που παρουσιάζεται στο βιβλίο του “Πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας”.

Ας ξεκινήσουμε με τον Πλάτωνα, όχι λόγω ηλικίας αλλά λόγω του γεγονότος ότι υπήρξε ο πρώτος που παρέθεσε μια ολοκληρωμένη  και αληθοφανή υπόθεση για τη δομή του ψυχικού οργάνου, συνεπώς επηρέασε όλους τους μετέπειτα αναλυτές. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η ψυχή αποτελείται από τρία μέρη: Το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Το πρώτο υπεύθυνο για τις λογικές λειτουργίες, το δεύτερο έδρα και μήτρα των συναισθημάτων και το τρίτο το μέρος των κατώτερων ορμών και επιθυμιών. Για την εύρυθμη λειτουργία του ατόμου, ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι τα τρία μέρη θα πρέπει να συνεργάζονται μεταξύ τους. Το κακό δεν βρίσκεται μέσα σε κάποιο από τα μέρη αλλά στην αταξία ανάμεσά τους. Η ψυχή κατά τον Πλάτωνα είναι χωριστή από το σώμα και αθάνατη.

Ο Αριστοτέλης αναφέρει «Ότι μεν ούν ουκ έστιν η ψυχή χωριστή του σώματος, ή μέρη τινά αυτής – ή μεριστή πέφυκεν – ουκ άδηλον» (Περί ψυχής, 413a4-6). Με αυτή τη δήλωση ο Αριστοτέλης αποστασιοποιείται από την άποψη του Πλάτωνα περί αθανασίας της ψυχής καθώς υποστηρίζει ότι η ψυχή δεν είναι ξέχωρη του υπόλοιπου σώματος και συνεπώς με το θανατό του χάνεται και αυτή. Ο Αριστοτέλης εισαγάγει τον όρο “εντελέχεια” για να περιγράψει τη φυσική διαδικασία εξέλιξης των όντων. Σύμφωνα με τον αριστοτελικό ορισμό, η ψυχή είναι η πρώτη εντελέχεια ενός φυσικού, οργανικού σώματος, που έχει τη δυνατότητα της ζωής, και, επίσης, έχει μέσα του την αρχή της κίνησης και της στάσης. Εντελέχεια είναι η μορφή του όντος που υπάρχει σε κατάσταση δυνατότητας. Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει στην ανθρώπινη ψυχή πέντε ιδιότητες. Αυτές είναι  το “θρεπτικόν” που αντιπροσωπεύει τις τάσεις προς θρέψη του σώματος, το “ορεκτικόν” που έχει σχέση με την τάση για καθετί καλό,  το “αισθητικόν” που αφορά την ικανότητα της πρόσληψης των πληροφοριών μέσω των αισθήσεων, το “κινητικόν”που ειναι υπεύθυνο για την κινησιακή λειτουργία του σώματος και το “διανοητικόν”, που έχει σχέσει με τις νοητικές λειτουργίες.

Ο Φρόυντ, προσφέρει μια πιο τεκμηριωμένη υπόθεση για τη δομή του ψυχικού οργάνου. Κατά της άποψή του, η ανάπτυξη του εγκεφάλου του ατόμου σε παραπλήσια με τη σημερίνη του δομή ξεκινά όταν ο άνθρωπος περνά από τα τέσσερα στην όρθια στάση και αντικαθιστά της όσφρηση με την όραση. Εκείνη τη στιγμή ξεκινά και η βαθμιαία ανάπτυξη του νεοεγκεφάλου του (κυρίως ο μετωπικός λοβός), όπου θα αποτελέσει έδρα της σκέψης του, των ηθικών και κοινωνικών αξιών και των νόρμων. Στον παλαιοεγκέφαλο (ρινικό εγκέφαλο) εντοπίζει ο Φρόυντ την έδρα των γονιδιακών καταβολών και των βασικών ενστίκτων της σεξουαλικότητας και της επιθετικότητας. Την έδρα των ενστίκτων την ονομάζει Προεγώ ή Εκείνο και την έδρα των διαφόρων αξιών Υπερεγώ. Με σκοπό να συγκεράσει τις συγκρουόμενες τάσεις ανάμεσα στις σεξουαλικές και επιθετικές ενορμήσεις του Προεγώ και τις ανασταλτικές και απαγορευτικές διαταγές του Υπερεγώ, αναγκάζεται το άτομο να σχηματίσει το τρίτο όργανο της ψυχικής ζωής, το Εγώ. Στο Εγώ γίνεται η λογική επεξεργασία των ενορμητικών εντάσεων και των ανασταλτικών επιδράσεων, ώστε να παίρνονται οι αποφάσεις. Έτσι σύμφωνα με τον Φρόυντ μόνο ένα ισχυρό Εγώ είναι ικανό να διασφαλίσει ψυχική υγεία, με τη θεραπεία να στοχεύει στην ενίσχυσή του.

Τα μοντέλα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη είναι αξιοθαύμαστα καθώς αποτελούν τα πρώτα προιόντα του επιστημονικού λογισμού περί ψυχικών θεμάτων. Το υπόδειγμα του Φρόυντ από την άλλη ξεπερνά τα όρια της αληθοφάνειας και προσεγγίζει την αλήθεια, καθιστώντας τον τον πρώτο επιστήμονα που αφήνει τη σημαία του στη σκοτεινή ήπειρο της ανθρώπινης ψυχής.

ΑΓ