Μέσα στο τεράστιο έργο του, ο Φρόυντ ασχολήθηκε εκτενώς και με τη θρησκευτικότητα. Η έρευνά του στόχευε στην αποκάλυψη των αιτιών της δημιουργίας αισθημάτων θρησκευτικότητας στους ανθρώπους, στον τρόπο λειτουργίας της εκκλησίας ως ομάδα και στα συναισθηματικά δυναμικά που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών της. Τα αποτελέσματα της μελέτης του και οι απόψεις του περιλαμβάνονται στα βιβλία του “Πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας”, “Το μέλλον μιας αυταπάτης” και “Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ”.

Όσον αφορά τις θρησκευτικές ανάγκες, ο Φρόυντ, υποστηρίζει με σιγουριά την αναγωγή τους στην παιδική αδυναμία και νοσταλγία για τον πατέρα που προκαλείται από αυτήν, πόσο μάλλον αφού το αίσθημα αυτό δεν αποτελεί απλώς συνέχεια της παιδικής ζωής, αλλά συντηρείται διαρκώς μέσω τους άγχους μπροστά στην υπέρτερη δύναμη του πεπρωμένου. Καμία άλλη ανάγκη προερχόμενη από την παιδική ηλικία δεν είναι εξίσου ισχυρή με την ανάγκη για την πατρική προστασία.

Κάποιοι αναλυτές θεώρησαν ως την πραγματική πηγή της θρησκευτικότητας, ένα ιδιαίτερο συναίσθημα το οποίο έχει επιβεβαιωθεί από εκατομμύρια ανθρώπους. Το συναίσθημα αυτό ονομάστηκε “ωκεάνιο συναίσθημα” και δίνει την εντύπωση μιας αίσθησης αιωνιότητας, ενός πράγματος αχανούς, απεριόριστου, τρόπον τινά “ωκεάνιου”. Για τον Φρόυντ όμως αυτό το συναίσθημα δεν είναι παρά μια πρώτη απόπειρα παρηγοριάς, ένας άλλος δρόμος για την άρνηση του κινδύνου το οποίο αναγνωρίζει το Εγώ ως απειλή από τον εξωτερικό κόσμο.

Ο κοινός άνθρωπος έχει ανάγκει τη διαβεβαίωση ότι μια μερίμνουσα πρόνοια θα διαφυλάσσει τη ζωή του και θα αποκαταστήσει τις όποιες στερήσεις σε μια ύπαρξη στο επέκεινα. Φυσικά αυτή την πρόνοια δεν μπορεί να τη φανταστεί διαφορετικά από ότι στο πρόσωπο ενός μεγαλειωδώς υπερυψωμένου πατέρα. Μόνο ένας τέτοις πατέρας μπρεί να γνωρίζει τις ανάγκες του ανθρώπινου τέκνου, να ενδώσει στις παρακλήσεις του, να κατευναστεί από τα σημάδια της μετάνοιάς του. Για τον Φρόυντ, όλο αυτό είναι τόσο πρόδηλα παιδικό, τόσο ξένο στην πραγματικότητα που είναι επώδυνο για κάποιον με φιλάνθρωπο φρόνημα να σκέφτεται ότι η μεγάλη πλειονότητα των θνητών δεν πρόκειται ποτέ να αρθεί πέραν αυτής της αντίληψης για τη ζωή.

Φυσικά ο Φρόυντ ως αμερόληπτος αναλυτής δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί και στις ευεργετικές συνέπειες της θρησκευτικότητας. Το ερώτημα σχετικά με τον σκοπό της ανθρώπινης ζωής έχει τεθεί αμέτρητες φορές. Ποτέ δεν έλαβε όμως ικανοποιητική απάντηση. Δεν είναι λάθος το συμπέρασμα ότι η ιδέα της ύπαρξης ενός σκοπού στη ζωή αρχίζει και τελειώνει με το θρησκευτικό σύστημα.

Όσο αφορά την εκκλήσια, ο Φρόυντ την εξετάξει ως ένα τυπικό παράδειγμα μάζας με ηγέτη. Για παράδειγμα στην καθολική εκκλησία παρατηρείται η προσποίηση της ύπαρξης ενός αρχηγού, οποίος αγαπάει όλα τα άτομα της μάζας με την ίδια αγάπη. Σε αυτήν την αυταπάτη βασίζονται τα πάντα, η οποία εάν εξέλειπε, θα καταδίκαζε τη μάζα σε σύντομη διάλυση. Φυσικά αναπτύσονται και σχέσεις μεταξύ των πιστών (εν Χριστώ αδελφοί), αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ύπαρξη αυτών οφείλεται στην ύπαρξη του δεσμού του κάθε ατόμου με το Χριστό.

ΑΓ