Ο Επίκουρος, ο πρώτος φιλόσοφος που ως στόχο της σκέψης του έβαλε την ανθρώπινη ευδαιμονία, δίδαξε ότι η ηδονή και ο πόνος, σωματικοί ή ψυχικοί, είναι το μέτρο για το τι πρέπει να προτιμούμε και τι να αποφεύγουμε.

Μια ηδονή, για τον Επίκουρο, είναι ηθικώς θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε, εφόσον αποτελεί μέσο διασφάλισης της κορυφαίας ηδονικής κατάστασής μας, που δεν είναι άλλη από την ψυχική μας ηρεμία. Ακόμα και ο πόνος, εάν ορισμένες φορές μας βοηθάει στην κατάκτηση της ψυχικής μας ηρεμίας, αποκτά θετική σημασία. Στο πλαίσιο της μετριοπαθούς μορφής του ηδονισμού, το κριτήριο επιλογής μεταξύ των ηδονών δεν είναι πλέον ποσοτικό, αλλά ποιοτικό.

Στην Επιστολή προς Μενοικέα γράφει χαρακτηριστικά:

“Όταν, λοιπόν, λέμε ότι σκοπός μας είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων ή των απολαύσεων, όπως νομίζουν μερικοί που αγνοούν ή διαφωνούν ή είναι κακώς πληροφορημένοι, αλλά το να μην έχουμε σωματικούς πόνους και να μην ταράζεται η ψυχή μας”.

Και συνεχίζει:

“Γι αυτό και δεν επιλέγουμε κάθε ηδονή, αλλά κάποτε προσπερνούμε πολλές ηδονές, όταν εξαιτίας τους προκύπτουν για μας περισσότερες δυσχέρειες. Επίσης πολλούς πόνους τους θεωρούμε ανώτερους από τις ηδονές, εφ΄όσον για εμάς η ηδονή –που τις ακολουθεί –είναι μεγαλύτερη όταν για πολύ χρόνο υπομένουμε τους πόνους. Κάθε ηδονή, λοιπόν, επειδή έχει φύση συγγενική με την δική μας, είναι αγαθό, ωστόσο δεν επιλέγουμε την κάθε ηδονή, όπως ακριβώς και κάθε πόνος είναι κακό, όμως εκ φύσεως δεν μπορεί να αποφευχθεί πάντοτε ο κάθε πόνος. Επιβάλλεται, λοιπόν, να κρίνουμε όλα αυτά συγκρίνοντας τα μεταξύ τους και βλέποντας ποια είναι συμφέροντα και ποια είναι ασύμφορα, γιατί κάποτε χρησιμοποιούμε το αγαθό ως κακό ή -αντίθετα – το κακό ως αγαθό”.

Σε ευθεία αναλογία με το ηδονικό σύστημα του Επίκουρου, ο Φρόυντ αναπτύσει το δικό του, το οποίο για να περιγράψει επαρκώς δημιουργεί τις έννοιες «Αρχή της ηδονής» και «Αρχή της πραγματικότητας».

Σύμφωνα με την αρχή της ηδονής, οι άνθρωποι αποζητούν να καλύψουν την ευχαρίστηση και να αποφύγουν τον πόνο προσπαθώντας να ικανοποιήσουν τις βιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες τους. Το κομμάτι του ψυχικού οργάνου που διέπεται από την αρχή της ηδονής είναι το Εκείνο (id), εκεί που βρίσκονται όλα τα ένστικτα. Καθώς το άτομο ωριμάζει και αναπτύσει ένα δομημένο Εγώ, η αρχή της ηδονής αντικαθίσταται από την αρχή της πραγματικότητας, η οποία χωρίς να παραιτείται από την πρόθεση της τελικής απόκτησης ηδονής, απαιτεί και επιβάλλει την αναβολή της ικανοποίησης, την παραίτηση από πολλές δυνατότητες για ηδονή και την προσωρινή ανοχή της δυσαρέσκειας στη μακρά πορεία προς την ηδονή. Αντίθετη εξέλιξη κατά την οποία δύσκολα «διαπαιδαγωγήσιμες» σεξουαλικές ενορμήσεις προστάζουν ικανοποίηση, υπερνικώντας την αρχή της πραγματικότητας, οδηγεί σε βλάβη ολόκληρου του οργανισμού.

Δια στόματος Φρόυντ «το εγώ όταν εκπαιδευτεί γίνεται λογικό, δεν κυριαρχείται πλέον από την αρχή της ηδονής, αλλά υπακούει την αρχή της πραγματικότητας, που επίσης στο βάθος αποζητά την απόκτηση ευχαρίστησης, αλλά ευχαρίστηση που την εξασφαλίζει λαμβάνοντας υπόψιν την πραγματικότητα, ακόμα και αν η ευχαρίστηση αναβάλλεται και λιγοστεύει».

Βασικό εργαλείο για κάθε πράξη επιλογής ή αποφυγής αποτελεί η σωστή κρίση ή Φρόνηση, κατά τον Επίκουρο, αποτέλεσμα της εξέλιξης ενός άρτια δομημένου Εγώ, κατά τον Φρόυντ. Η φρόνηση είναι μία από τις παραδοσιακές αρετές και κατά τον Επίκουρο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιδίωξη της ηδονής. Η σημαντικότητά της έγκειται στο θεωρητικοπρακτικό ρόλο της , αφού καλύπτει τόσο τη θεωρητική κατανόηση όσο και την εφαρμογή στη πράξη για τον καθορισμό των σωστών επιλογών και αποφυγών. Χωρίς αυτήν κάθε επιδίωξη ευδαιμονίας είναι ακατόρθωτη και μάταιη. Από την φρόνηση απορρέουν όλες οι αρετές, οι οποίες αποτελούν προυπόθεση για να ζεί κανείς ηδονικά.

ΑΓ