Ψυχική αιτιοκρατία ή ελεύθερη βούληση;

Πολλοί άνθρωποι απορρίπτουν την υπόθεση μιας πλήρους ψυχικής αιτιοκρατίας, επικαλούμενοι την προσωπική τους άποψη για ελεύθερη βούληση. Σύμφωνα με τον Φρόυντ, συχνά αυτό το αίσθημα εμμένει και δεν δίνει τη θέση του στην πίστη για αιτιοκρατία.

Όπως και όλα τα κανονικά συναισθήματα, θα πρέπει και αυτό να έχει κάποιους λόγους ύπαρξης. Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Sigmund, το συναίσθημα αυτό δεν εκδηλώνεται στις μεγάλες και σοβαρές αποφάσεις της βούλησης, κατά τις οποίες μάλλον έχουμε την αίσθηση του ψυχικού καταναγκασμού, αλλά αντίθετα στις ασήμαντες και αδιάφορες αποφάσεις που διαβεβαιώνουμε ότι θα μπορούσαμε κάλλιστα να είχαμε ενεργήσει διαφορετικά, ότι ενεργήσαμε με ελεύθερη βούληση και όχι με κάποιο κίνητρο. Έαν όμως τώρα εισάγουμε τη διάκριση μεταξύ αιτιολόγησης από τη συνείδηση και αιτιολόγησης από το ασυνειδήτο, πληροφορούμαστε ότι η συνειδητή αιτιολόγηση δεν εκτείνεται σε όλες τις κινητικές μας αποφάσεις.

Κρατώντας το παραπάνω συμπέρασμα ως αξίωμα και επεκτείνοντας την παρατήρησή μας σε μια πληθώρα ενεργειών καταλήγουμε στο ότι οι ακούσιες πράξεις γίνονται αναπόφευκτα πηγή παρεξηγήσεων στις ανθρώπινες συναστροφές. Και αυτό γιατί ο δράστης δεν γνωρίζει τίποτα για τις προθέσεις του, δεν τις υπολογίζει, ούτε συνδέεται με αυτές, ενώ αντιθέτως ο άλλος κατά κανόνα αξιολογεί τις πράξεις του συντρόφου του για να εξηγήσει τις προθέσεις και τα πιστεύω του, ανακαλύπτοντας περισσότερα για τις ψυχικές διεργασίες από ότι αυτός ο ίδιος είναι πρόθυμος να παραδεχτεί ή να ανακοινώσει.

Χαρακτηριστικά αποτελέσματα ασυνείδητων και απωθημένων κινήτρων είναι το ξέχασμα κύριων ονομάτων, το ολίσθημα της γλώσσας, η παραδρομή στη γραφή, οι καλυπτικές αναμνήσεις και οι πλάνες.

Και τώρα για αποφυγή παρεξηγήσεων ας διαχωρίσουμε τις πεποιθήσεις ενός υποστηρικτή της ψυχικής αιτιοκρατίας με αυτές ενός προληπτικού. Ο πρώτος δεν πιστεύει ότι ένα συμβάν που πραγματοποιείται χωρίς τη συμμετοχή της ψυχικής του ζωής μπορεί να τον πληροφορήσει για κάτι κρυμμένο σχετικά με τη μελλοντική διαμόρφωση της πραγματικότητας, άλλα ότι μια μη σκόπιμη εκδήλωση της προσωπικής του  ψυχικήςδραστηριότητας του αποκαλύπτει κάτι κρυμμένο που βρίσκεται στη ψυχική ζωή του και μόνο. Δηλαδή πιστεύει στην εξωτερική σύμπτωση άλλα όχι στην εσωτερική. Ο προληπτικός από την άλλη πιστεύει το αντίθετο. Δεν γνωρίζει τίποτα για τα κρύφα ψυχικά του κίνητρα που επηρεάζουν τις “τυχαίες” πράξεις του και για αυτό έχει την τάση να αποδίδει στην εξωτερική σύμπτωση μια σημασία που θα εκδηλωθεί στα πραγματικά γεγονότα. Συνοψίζοντας, ο προληπτικός λοιπόν προβάλει μια αιτιολόγηση προς τα έξω, την οποία ο υποστηρικτής του ψυχικούς ντερμινισμού την αποζητά εσωτερικά, άλλα και θεωρεί τυχαία πολλές φορές τη δράση του σε αντίθεση με τον άλλον που την αποδίδει σε κάποια ψυχική διεργασία.

ΑΓ